گیاه زغال اخته به صورت درخت یا درختچه در کنار جریان آب و یا در بیشه‌ها می‌ روید و از گروه گیاهان گل دار گلبرگ جدا محسوب می‌ شود و در زبان انگلیسی به آن Cornelian Cherry گویند.

گل‌ های زغال اخته، زرد رنگ و خوشه‌ ای می‌ باشد و شهد فراوانی برای زنبور‌های عسل دارد.

برگ‌ های سبز پررنگ و براق و نوک تیزی دارد. میوه آن به شکل بیضی و حدوداً به اندازه آلبالوی درشت است و طعم ترش و شیرینی دارد.

رنگ میوه آن قرمز بسیار خوش رنگ می‌ باشد. درختچه زغال اخته حدود ۳۰۰ سال عمر می‌ کند و در حدود ۲۵ سالگی تا ۸ متر می‌ رسد.

این درخت به طور کلی ارتفاعی حدود ۸-۴ متر دارد. چوب آن بسیار محکم است و در صنعت نیز کاربرد دارد.

زغال اخته در منطقه وسیعی از اروپا، آسیا به خصوص ایران، ارمنستان و قفقاز می‌ روید.

محل رویش این گیاه در ایران، در جنگل‌ های ارسباران، کوه‌های البرز، منطقه الموت، کوهین قزوین و در جنگل‌های بین مازندران و گیلان می‌ باشد.

منطقه قزوین و رودبار به ویِژه در حاشیه البرز، بیشترین تولید کننده و صادر کنندگان زغال اخته کشور محسوب می‌ شوند. میوه زغال اخته در اواخر تابستان آماده چیدن است.

طبع زغال‌اخته چیست؟
طبع زغال اخته سرد و خشك است.

مصلح زغال‌اخته چیست؟

در صورتی‌که سرد مزاج هستید این میوه را همراه با مصلح آن یعنی گلپر یا عسل مصرف کنید تا دچار مشکل نشوید.

زغال اخته تازه تقریبا 90 درصد آب هستند در حالی که خشک آنها عمدتا از کربو هیدرات ها و فیبرها تشکیل شده است.

100 گرم زغال اخته خام دارای :

• کالری 46

• آب % 87

• پروتئین 0.4 گرم

• کربوهیدرات 12.2 گرم

• شکر 4 گرم

• فیبر 4.6 گرم

• چربی 0.1 gگرم

• اشباع شده 0.01 گرم

• تک غیر اشباع 0.02 گرم

• امگا 0.02 گرم

• امگا 0.03 گرم

• کربوهیدرات و فیبر 

۱. بهبود سلامت قلب

تاثیر زغال اخته در سلامت قلب را می‌توان به خواص آنتی اکسیدانی و پلی فنول موجود در آن نسبت داد. پلی فنول موجود در زغال اخته به کاهش سطح کلسترول بد خون کمک کرده و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد. علاوه براین زغال اخته دارای مقدار زیادی آنتوسیانین است، این ماده نوعی آنتی اکسیدان طبیعی است. تاثیر آنتوسیانین بر کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی در زنان توسط برخی تحقیقات علمی ثابت شده است.

۲. کمک به درمان عفونت دستگاه گوارش

یکی دیگر از خواص زغال اخته درمان اسهال ناشی از عفونت است. این عارضه در اثر ایجاد عفونت در دستگاه گوارش به وجود می‌ آید، در چنین شرایطی مدفوع شکل آبکی پیدا کرده و فرد به طور مداوم به دستشویی می‌ رود و بدنش دچار کم آبی می‌ شود. مصرف زغال اخته یکی از بهترین روش‌های درمان خانگی اسهال به شمار می‌ آید. زغال اخته دارای ماده‌ای به نام تانین است، این ماده باعث می‌ شود تا زغال اخته خاصیت منقبض کنندگی داشته باشد. بعد از خوردن زغال اخته بافت‌های بدن منقبض شده و دفع مایعات از بدن کاهش می‌ یابد. برای درمان اسهال یک قاشق سوپخوری زغال اخته را به همراه یک لیوان آب به مدت ۵ دقیقه بجوشانید. سپس ۱۵ دقیقه دیگر صبر کنید تا دم بکشد. این جوشانده را صاف کرده و روزانه ۲ تا ۶ لیوان بنوشید تا بهبود یابید.

۳. خواص زغال اخته برای کبد و کبد چرب

زغال اخته حاوی نوعی آنتی اکسیدان به نام «آنتوسیانین» است، این آنتی اکسیدان به پاکسازی کبد چرب کمک می‌ کند. علاوه براین نتایج برخی تحقیقات نشان می‌دهد مصرف زغال اخته و بلوبری به مدت ۳ تا ۴ هفته باعث کمک به بهبود فیبروز کبدی می‌ شود. البته به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.

۴. خواص زغال اخته برای چشم

خواص زغال اخته برای چشم مربوط به ماده‌ای به نام آنتوسیانوسید است. این ماده خاصیت ضدالتهابی و آنتی اکسیدانی دارد، بنابراین باعث بهبود جریان خون در مویرگ‌ها شده و به سازگاری چشم با تغییرات نور کمک می‌ کند. همچنین نتایج برخی تحقیقات نشان می‌ دهد مصرف زغال اخته نقش موثری در کاهش احتمال ابتلا به بسیاری از اختلالات چشمی مربوط به افزایش سن مانند آب مروارید و شب کوری دارد.

۵. درمان شب ادراری کودکان

شب ادراری یکی از مشکلات شایع در میان کودکان، به ویژه کودکان زیر ۶ سال است. گفته می‌ شود زغال اخته می‌ تواند شب ادراری کودکان را درمان کند. برای درمان این مشکل ۳۰ گرم برگ زغال اخته را در ظرفی ریخته و یک لیتر آب به آن اضافه کنید، این ترکیب را به قدری بجوشانید تا یک سوم آب آن بخار شود، سپس آن را صاف کرده و مقداری شکر به آن اضافه کنید. هر شب قبل از خواب یک فنجان از این جوشانده به کودکتان بدهید.

۶. کمک به کاهش وزن و لاغری

زغال اخته با تنظیم سطح انسولین، باعث افزایش چربی سوزی بدن شده و از انباشته شدن چربی در بدن پیشگیری می‌ کند. علاوه براین زغال اخته باعث پاکسازی روده‌ها شده و مانع از تجمع سموم و چربی‌ها در بدن می‌ شود.

۷. درمان عفونت ادراری

یکی دیگر از خواص زغال اخته درمان عفونت ادراری است. برخی تحقیقات تاثیر زغال اخته در درمان عفونت ادراری را به اسید بنزوئیک موجود در آن نسبت می‌ دهند و برخی تحقیقات دیگر این تاثیر را ناشی از وجود نوعی پلیمر در زغال اخته می‌دانند. این پلیمر مانع اتصال باکتری اشرشیاکلی (شایع‌ترین علت عفونت ادراری) به دیواره مثانه و مجاری ادراری شده، درنتیجه از رشد و تکثیر این باکتری جلوگیری کرده و نقش موثری در درمان و پیشگیری از عفونت‌های ادراری دارد.

۸. کنترل قند خون و دیابت

زغال اخته مقدار کمی گلوکز و فروکتوز دارد، در نتیجه مصرف زغال اخته باعث افزایش قند خون نخواهد شد. نتایج برخی تحقیقات نشان می‌دهد نوشیدن آب خالص زغال اخته یا خوردن میوه خشک آن به کنترل قند خون کمک می‌ کند. علاوه براین گفته می‌ شود جوشانده برگ زغال اخته با گل توت فرنگی به درمان دیابت کمک می‌ کند. البته فراموش نکنید فرآورده‌های زغال اخته دارای مقدار زیادی قند هستند و مصرف آن‌ها به بیماران دیابتی توصیه نمی‌ شود.

۹. درمان بی خوابی

داشتن یک خواب راحت و خوب در هنگام شب باعث افزایش احساس نشاط و تندرستی می‌ شود، با این وجود بسیاری از افراد از کم خوابی رنج می‌ برند. یکی از مهم‌ترین خواص زغال اخته بهبود کیفیت خواب است. این میوه مقدار زیادی ملاتونین دارد، این ماده از طریق تنظیم چرخه خواب به درمان بی خوابی و بهبود کیفیت خواب کمک می‌ کند.

۱۰. حفظ سلامت دندان

ترکیبات آنتی اکسیدانی موجود در زغال اخته مانع چسبیدن باکتری‌ها به دندان شده و از تشکیل پلاک روی دندان‌ها جلوگیری می‌ کند، در نتیجه مصرف زغال اخته می‌ تواند از پوسیدگی دندان پیشگیری کند. البته محصولات تهیه شده از زغال اخته مقدار زیادی قند دارند و مصرف آن‌ها باعث پوسیدگی دندان می‌ شود.

میوه، برگ، پوست و ریشه درخت از قسمت‌هایی از این گیاه هستندکه در تغذیه درمانی استفاده می‌ شود. عبارتند از:

۱- مقدار فروکتوز و گلوگز زغال اخته کم است و مصرف آن برای افراد چاق و بیماران دیابتی مشکلی به وجود نمی‌آورد. جوشانده برگ آن با گل توت فرنگی برای درمان دیابت (مرض قند) مؤثر است.

۲- زغال اخته دارای تانن و اسید‌های آلی، آنتوسیانین‌ها (گروهی از فلاونوئیدها) به ویژه از خانواده فلاون و ایزوفلاون، کاروتنوئیدها، آنتی اکسیدان ملاتونین (که به صورت قرص آنتی اکسیدان حاصل از فرآورده‌های طبیعی به بازار عرضه می‌شود) می‌باشد.

آنتی اکسیدان‌ها مقاومت بدن در برابر بیماری‌های غیرواگیر که از رادیکال آزاد تولید می‌شود را بالا می‌برند و به پیش گیری از صدمه به سلول‌ها و بافت‌های بدن در مقابل این رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند.

رادیکال‌های آزاد، داخل بدن تولید می‌شوند و یا از طریق عوامل محیطی وارد بدن می‌گردند.

رادیکال آزاد اتمی با یک کمبود الکترون در آخرین مدار خود است و می‌تواند به بافت‌های بدن آسیب برساند و بیماری هایی، چون بیماری قلبی، سرطان، دیابت، تصلب شرایین، آب مروارید، آرتروز و آرتریت را به وجود آورد.

آنتی اکسیدان هایی، چون فلاونوئیدها، ویتامین E، C، ملاتونین، آنتوسیانین‌ها با دادن یک الکترون، باعث خنثی شدن رادیکال‌های آزاد بدن می‌شوند، در نتیجه از این بیماری‌ها جلوگیری می‌کند.

۳- هورمون ملاتونین موجود در آن خواب انسان را راحت و عمیق می‌کند. این عمل به طور طبیعی و روزمره انجام می‌شود.

این هورمون مسئولیت تنظیم ریتم ۲۴ ساعته ی، روز و شب بدن را به عهده دارد. زغال اخته حاوی مقادیر زیادی ملاتونین است.

۴- پوست زغال اخته تب بر است و در رفع اسهال مؤثر می‌باشد. حتی میوه آن نیز اثر قابض دارد، از این رو خوردن آن در رفع اسهال و ورم معده مؤثر است.

برای درمان اسهال بهتر است یک قاشق سوپخوری زغال اخته را با یک فنجان آب سرد مخلوط نموده و آن را به مدت ۵ دقیقه بجوشانید و پس از ۱۵ دقیقه دم کشیدن آن را صاف کرده و هر روز ۲ تا ۶ فنجان بنوشید.

۵- محققی به نام دکتر Leclerc,h. نشان داده است که جوشانده پوست زغال اخته در درمان بیماری مالاریا مؤثر است.

جوشانده ۶۰ گرم پوست درخت زغال اخته در یک لیتر آب اثر تب بر و ضد مالاریا دارد. جوشانده فوق را باید به تدریج صبح و ظهر و شب به میزان ۱ یا ۲ استکان با کمی قند میل نمود.

۶- زغال اخته به عنوان ضد اتصال چند نوع باکتری در ادرار و مدفوع شناخته شده است؛ به عبارت دیگر زغال اخته به خروج باکتری‌ها از بدن کمک می‌کند.

باکتری اشرشیاکلی عامل ۸۵ درصد عفونت‌های مجاری ادراری است.

یکی از متداول‌ترین عفونت ها، التهاب مثانه است که به ویژه در خانم‌ها شایع است که به نظر می‌رسد.

اسید بنزوئیک موجود در زغال اخته در ایجاد خواص درمانی و پیشگیری نقش داشته باشد؛ هر چند تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که این اثر احتمالاً به دلیل وجود پلیمری در زغال اخته است که ماهیت آن هنوز شناخته نشده است.

این ملکول ناشناخته از اتصال اشرشیاکلی، به دیواره مثانه و مجاری ادراری جلوگیری می‌کند و به این ترتیب، از رشد و تکثیر باکتری و ایجاد عفونت، جلوگیری می‌کند.

لازم به ذکر است که زغال اخته نمی‌تواند جایگزین آنتی بیوتیک شود، اما استفاده از این میوه و آب آن می‌تواند اثر دارو‌های مورد استفاده در این شرایط را تقویت کند.

۷- همچنین دریافت منظم آب زغال اخته برای اسیدی کردن ادرار در افراد مبتلا به ادرار بدبو و سنگ‌های ادراری مؤثر است.

اگر سنگ کلیه از جنس کلسیمی باشد، آب زغال اخته در رفع آن اثر چشمگیری دارد.

۸- زغال اخته در بند آمدن خون مؤثر است؛ لذا خوردن میوه خام و سایر فرآورده‌های آن برای بیماران توصیه می‌شود.

در این رابطه ابوعلی سینا دانشمند و پزشک مشهور اسلام، آب زغال اخته را برای شستشوی زخم‌های جلدی و گرد ریشه آن را برای التیام زخم‌ها بکار می‌برد.

۹- شربت زغال اخته ضد عطش است. خصوصاً در تابستان برای جلوگیری از گرمازدگی نوشیدن شربت آن بسیار مؤثر است.

۱۰- نظریه‌ای وجود دارد که زغال اخته برای درمان شب ادراری بچه‌ها هم مفید است.

بدین منظور ۳۰ گرم برگ آن را در یک لیتر آب بریزید و آن را بقدری بجوشانید تا یک سوم آن بخار شود و پس از صاف نمودن آن را با شکر شیرین کنید و قبل از خواب ۱ فنجان به کودک بدهید.

• مصرف میوه کرنبری یا زغال اخته برای درمان عفونت های مجاری ادراری مفید است.
•  زغال اخته باعث کاهش التهاب یکی از عوامل بسیاری از بیماری های شایع در کشور‌های توسعه یافته است.
• مواد خوراکی ضد التهاب مانند زغال اخته به علت داشتن آنتی اکسیدان طبیعی می تواند به مبارزه با التهاب به بدن کمک کند.
• زغال اخته مقدار فراوانی آهن، منیزیم و كلسیم دارد و به همین جهت برای درمان رقیق شدن خون و خونریزی به كار می رود.
•  از میان این بیماری ها می توان به بیماری های قلبی ، بیماری های خود ایمنی، سرطان، دیابت اشاره کرد.
• پوست زغال اخته تب بر است
• زغال اخته به علت دارا بودن فيبر بالا از یبوست جلوگیری می كند.
• زغال اخته تقویت كننده معده است.
•  برای درمان بواسیر 100 گرم زغال اخته در یک لیتر آب بجوشانید سپس از صافی ها عبور بدهید و از مایعی كه به دست آمده بواسیر را كمپرس كنید.
•  التهام دهنده زخم معده است.
• زغال اخته برای صفرا مفید است.
• شربت زغال اخته ضد عطش است. خصوصاً در تابستان برای جلوگیری از گرمازدگی نوشیدن شربت آن بسیار مؤثر است.
• زغال اخته برای كسانی كه واریس دارند میوه ی مناسبی است.
• زغال اخته اختلالات جریان خون را بهبود می بخشد و قدرت بینایی را زیاد می كند.
• كسانی كه فشار خون دارند از مصرف زغال اخته فراموش نكنند.
• آب زغال اخته برای شستشوی دهان و غرغره بسیار عالی است. همچنین تورم و برفک را از بین می برد.
• برای درمان سرفه 200 گرم آب و 200 گرم شكر و 200 گرم زغال اخته جوشانده تا بصورت شربت درآید روزی 3 قاشق میل شود.
•  كسانی كه ورم پروستات دارند از زغال اخته در فاصله ی بین غذاهای روزانه استفاده كنند.
• زغال اخته در رفع قولنج موثر است.
•  دمنوش زغال اخته تب را پایین می آورد.
• برای لثه هایی كه عقب رفته و دندان لق شده است جویدن زغال اخته بسیار مفید است.
• به شادابی پوست خانم ها کمک می کند.

 آب زغال اخته را می‌توانید از فروشگاه خریداری کنید، اما از آنجایی‌ که این فرآورده‌ ها دارای مقدار زیادی قند و مواد نگه دارنده هستند، بهتر است آن‌ها را به صورت خانگی تهیه کنید. برای گرفتن آب زغال اخته، ابتدا زغال اخته‌ها را به مدت ۵ دقیقه در آب سرد بخیسانید. سپس آن‌ها را همراه با چند لیوان آب داخل قابلمه ریخته و به مدت ۳۰ دقیقه روی حرارت قرار دهید. با استفاده از گوشت‌ کوب زغال اخته‌ ها را له کنید و آن‌ها را از صافی رد کنید و اجازه دهید تا خنک شود؛ آب زغال اخته طبیعی شما آماده است.

نحوه مصرف زغال اخته به ذائقه شما بستگی دارد، برخی از روش‌ های متداول مصرف زغال اخته عبارتند از:

زغال اخته تازه : 

این میوه طعم فوق العاده‌ای دارد و بسیاری از افراد آن را همین طور که هست می‌خورند و برخی دیگر این میوه را همراه با مقداری نمک در میان وعده‌های‌شان مصرف می‌کنند.

زغال اخته خشک شده : 

زغال اخته خشک شده به اندازه آلبالو خشک محبوبیت دارد و در تمام فصول سال در دسترس است.

شیوه‌ های مصرف زغال اخته، بسته به علایق و سلیقه‌ های مختلف متفاوت است. همه‌ چیز به ترجیح و صلاح دید خود شما بستگی دارد. در ایران با زغال اخته چیزی شبیه به آلبالوی خشک درست می‌ کنند و آن را در رب‌ های مختلف می‌ خوابانند. این فراورده طرفداران زیادی هم دارد.

به‌طور کلی، شیوه‌ های مصرف زغال اخته عبارت‌اند از:

• بعضی میوه آن را دوست دارند و آن را همین‌طور که هست می‌ خورند؛

• برخی با زغال اخته مربا درست می‌ کنند؛

• گاهی هسته زغال اخته را جدا می‌ کنند و بعد آن را با پرتقال و شکر می‌ پزند؛ از سسی که درست می‌ شود، می‌ توان برای ریختن روی بستنی یا خوراکی‌ های دیگر استفاده کرد؛

• عده‌ ای هم زغال اخته را مثل آلبالو، خشک و بعد استفاده می‌ کنند؛

• در بعضی از کشورها مانند آذربایجان، ارمنستان و آلبانی از زغال اخته برای تهیه انواع نوشیدنی استفاده می‌ شود؛

• ساکنان بعضی از نقاط ایران و ترکیه زغال اخته را به‌ همراه نمک در میان‌ وعده می‌ خورند؛ همین‌طور از آن برای تهیه نوشیدنی‌ های خنک استفاده می‌ کنند.

معمولا مصرف نصف فنجان زغال اخته در روز مشکلی ایجاد نمی‌ کند، اما در صورتی‌ که به بیماری خاصی مبتلا هستید در مصرف این میوه احتیاط کنید.

برخی از موارد منع مصرف و عوارض زغال اخته عبارتند از:

اگر سنگ کلیه دارید، قبل از مصرف زغال اخته با پزشک مشورت کنید. زغال اخته دارای مقدار زیادی اگزالات است و خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌ دهد.

زغال اخته با دارو‌های ضد انعقاد خون مانند وارفارین تداخل دارد و باعث مشکلات شدید خونریزی می‌ شود.

از زیاده روی در مصرف زغال اخته نارس به دلیل مقدار بالای اسید موجود در آن بپرهیزید.

اگر بعد از مصرف زغال اخته دچار حالت تهوع و استفراغ شدید، مصرف آن را متوقف کنید.

ممکن است با مواد مخدر خاص واکنش نشان دهد.

اگر دیابت داشته باشید و به طور منظم زغال اخته خشک (و یا شیرین)  بخورید، در معرض خطر ابتلا به قند خون قرار می گیرید. این ها حاوی قندها هستند که سطح گلوکز خون را افزایش می دهند و ممکن است شرایط را بد تر کنند.

اگر زغال اخته تازه را در کیسه پلاستیکیِ سربسته و در یخچال نگهداری کنیم، تا چند روزی تازه و قابل‌ استفاده خواهد ماند. اگر می‌ خواهید مدت بیشتری سالم بماند، یا باید آن را فریز کنید یا خشکش کنید.

ویتامین ها و مواد معدنی موجود در زغال اخته، این میوه را انتخاب ایدئالی برای اضافه کردن به رژیم غذایی  می‌ کند. زغال اخته علاوه بر اینکه در عملکرد بهتر کلیه‌ ها و کبد تأثیرگذار است، برای غشاهای مخاطیِ دستگاه گوارشی هم خاصیت تسکین‌دهنده دارد. همچنین، به خارج شدن مواد و ترکیبات عفونی از بدن کمک می‌ کند و باعث بازیابی سریع‌تر توان جسمی بعد از برطرف شدن  بیماری ها می‌ شود. اگر میوه زغال اخته را خام و همان‌طور که هست استفاده کنیم، می‌ توانیم از خواص آنتی‌ اکسیدانی‌اش هم بهره ببریم. در آموزه‌ های طب سنتی توصیه‌هایی درباره زغال اخته وجود دارد، مانند اینکه برای درمان دیابت و آلرژی هم مفید است. البته این ادعاها هنوز به‌طور علمی و اصولی اثبات نشده‌اند. باید منتظر تحقیقات بیشتر باشیم.

همان طور که در این مقاله خواندید متوجه شده اید که چه خواص زیادی در زغال اخته موجود است ما در این مقاله بر آن بودیم تا نکاتی مهم و مفید برای خواص زغال اخته را به شما عزیزان ارائه کنیم. امیدواریم که تمامی مطالب، برای شما مفید بوده باشد.

ممنون که ما را تا پایان مقاله همراهی کردید.